Ահա այսպիսի բաներ

ՀԱՅԿԱԶՈՒՆ ԱԼՎՐՑՅԱՆ

Մի քանի օր առաջ ես մի գրությամբ հանդես եկա՝ «Հիմա քոչարի՞, թե՞ յալլը» վերնագրով, և մտահոգություն հայտնեցի, որ «հայկական ժողովրդական հանրահայտ պարը՝ քոչարին, որպես Նախիջևանի ազգային խմբային պար՝ ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի՝ անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում (գրանցվել է յալլը անունով՝ փակագծում՝ քոչարի, թենզերե. Yalli (Kochari, Tenzere), traditional group dances of Nakhchivan)»։

Ինչպես տեսնում ենք, պարը գրանցվել է որպես Նախիջևանի խմբային պար: Իմ մտահոգությունն այն էր, որ այդ անվան՝ միջազգային ատյանում պաշտոնականացումից հետո այն ամենուր կներկայացվի որպես ադրբեջանական պար՝ յալլը անունով: Մեր մշակութային հարստության թալանը՝ անվանափոխության, թարգմանության կամ աղավաղման զանազան տարբերակներով, հանրահայտ իրողություն է մեր հարևանների կողմից: Այդպես յուրացվում են հայկական ժողովրդական երգերը, պարերն ու նվագարանները, Կոմիտասի մեղեդիները, Սայաթ Նովայի երգերը, հայկական խաչքարերը… Ցավոք վստահ եմ, որ այս կանխատեսումս նույնպես իրականություն կդառնա, բայց չէի կարծում, որ դա կկատարվի հայ բանասերի կողմից և այսքան շուտ:
Հովհաննես Նազարեթյան անունով մի մարդ, որ, ինչպես նշվում է կայքերում, հայոց լեզու է դասավանդում Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանում, որոշել է պաշտպանել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից այս քայլը, անհիմն է համարում իմ մտահոգությունը և դժգոհում, որ այս հարցում տեսել եմ մշակույթի՝ ներկա և նախկին նախարարների թերացումը. «…հայագետ Հայկազուն Ալվրցյանը, մասնավորապես, քննադատեց ներկա և նախկին մշակույթի նախարարներին, որ այդպիսի բան են թույլ տվել»։ Այն, որ նախարարներին ուզում է պաշտպանել (չգիտես՝ ումից և ինչու), իր գործն է, բայց ի՞նչ ասենք նրա հետևյալ խոսքերին. «Այն, որ քոչարին, ավելի ճիշտ՝ յալլին (շուրջպարը, որի տեսակներ են նաև քոչարին և թանզարան), գրանցվել է որպես Նախիջևանի ավանդական խմբային պար, չի նշանակում, որ այն «ադրբեջանականացավ» կամ օտարների աչքերում դարձավ ոչ հայկական։ Հատկանշական է նաև, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ընդունած տեքստում ոչ մի բառ չկա յալլիի՝ «ադրբեջանական» լինելու մասին»։

Ուշադրություն դարձրեք ձևակերպմանը՝ «քոչարին, ավելի ճիշտ՝ յալլին»: Պարզվում է՝ քոչարին յալլը պարի տեսակ է: Անգամ ադրբեջանցիք չէին համարձակվել միանգամից ժխտել քոչարիի՝ ինքնուրույն պար լինելը. Նրանք նենգափոխումն սկսել էին պարի թյուրքական անվանը առաջնություն տալուց՝ «Yalli (Kochari, Tenzere), իսկ հայ բանասերը քոչարին, առանց տատանվելու, համարում է թուրքական պարի տեսակներից մեկը, ավելի ճիշտ՝ տարբերակ:

Պարզվում է՝ մտահոգվելու բան չկա, քանի որ, ինչպես այս պարոնն է ասում, «ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ընդունած տեքստում ոչ մի բառ չկա յալլիի՝ «ադրբեջանական» լինելու մասին»։ Զարմանալ կարելի է այս մարդու չիմացության, ավելի ճիշտ՝ իրեն չիմացողի տեղ դնելու նման պարզունակ հնարանքի վրա, որն ակնհայտ է նաև վերնագրի մեջ՝ «ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն չի ընդունել քոչարին որպես ադրբեջանական պար»: Տարօրինակն այն է, որ ես իմ հոդվածում նույնպես չեմ ասել նման բան, այլ նշել եմ գրանցման պաշտոնական ձևակերպումը՝ Նախիջևանի խմբային պար: Ուրեմն ինչու՞ է այս պարոնը նման վերնագիր ընտրել: Կարծում եմ՝ պարզ է՝ ինքն էլ է լավ հասկանում, որ եթե գրանցվել է որպես Նախիջևանի պար, ուրեմն ադրբեջանական է համարվում, թե՞ Նախիջևանն այլևս Ադրբեջան անունով պետության կազմում չէ:

Զարմանալին այն է, որ Հ. Նազարեթյանն ամեն կերպ ուզում է, որ դիմացինը նույնպես իրեն չիմացողի տեղ դնի, այլապես ինչպե՞ս բացատրել հետևյալ տողերը. «ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն մի շարք դեպքերում նույն կամ գրեթե նույն ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը գրանցել է մի քանի երկրներից։ Օրինակ, չովգան ձիերով խաղը փաստացի երկու անգամ է գրանցվել ցուցակում, և՛ որպես Ադրբեջանի, և՛ որպես Իրանի ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն՝ այդ երկրների առաջարկություններով։ Քյամանչայի արվեստը նույնպես գրանցվել է որպես միաժամանակ Ադրբեջանի և Իրանի ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն։ Լավաշն էլ, իր հերթին, գրանցված է Հայաստանի առաջարկությամբ, բայց նաև Ադրբեջանի, Իրանի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի և Թուրքիայի առաջարկություններով»։

Իրանի հարցում պետք է ճշտում մտցնել. խոսքը 20 միլիոնից ավելի իրանաբնակ թյուրքալեզու ցեղերի մասին, է, որոնց ադրբեջանցիները համարում են եղբայրներ՝ հարավային ադրբեջանցիներ: Ակնհայտ է, որ բացի Հայաստանից, նշված բոլոր պետություն-ժողովուրդների մշակութային հենքը նույնն է. բոլորն էլ թյուրքալեզու են և թյուրքացեղ. իսկ որ նրանք համատեղ ջանքերով յուրացրել են լավաշը, դա նշանակում է, որ նույնը կլինի քոչարիի դեպքում: Այդ ցեղերից մի քանիսն այդպես նվաճեցին նաև մեր երկիրը, յուրացրին հայ ժողովրդի մշակութային մի քանի հազարամյա ժառանգությունը, թուրքացրին մեր քաղաքների, գյուղերի, լեռների, դաշտերի ու գետերի անունները:

Հիմա, պարո՛ն Նազարեթյան, մնում է՝ ճշտեք.
Նախ՝ քոչարին ինքնուրո՞ւյն պար է, թե՞յալլըի մի տեսակ (տարբերակ),
Երկրորդ՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն այն գրանցել է որպես հայկակա՞ն, թե՞ ադրբեջանական պար,
Երրորդ՝ պետական որ մարմինները պետք է զբաղվեն մեր մշակութային ժառանգությամբ:
Հ.Գ. Այս հարցում մտահոգություն տեսնողների տարակույսները փոքր-ինչ շատացնելու համար առաջարկում եմ կարդալ «ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն կատարեց արդար քայլ. Քոչարին ադրբեջանական պար է» վերնագրով ռուսերեն հոդված՝ հետևյալ ադրբեջանական կայքէջում m.az.sputniknews.ru

arfd.am