Ռուբեն Սաֆրաստյան. Երասխի ուղղությամբ սրացումը թուրքական ծրագրի հերթական փուլն է
Երասխի ուղղությամբ մեր դիրքերը բարենպաստ եւ գերիշխող են. Ադրբեջանը, թերեւս, դա է ուզում փոխել. փորձագետ
Եթե նայենք, թե այս պահին ինչ է կատարվում սահմանին եւ ինչի համար, ու դրա համար ընտրված ժամանակահատվածը, պատճառները կարող են տարբեր լինել՝ կախված թե քաղաքական, թե ռազմական հարթություններում խնդիրներից ու դրանց լուծման նպատակահարմարություններից: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում նշեց «Ռազմինֆո» կայքի վերլուծաբան Հայկ Խաչիկյան՝ անդրադառնալով հայ-ադրբեջանական սահմանին լարվածության աճին:
«Այսօր արդեն հայտնի դարձավ, որ Ադրբեջանի նախագահն է մեկնելու Մոսկվա՝ բանակցությունների: Նման գործելաոճը նոր չէ Ադրբեջանի կողմից՝ բանակցություններից առաջ սրել իրավիճակը առաջնագծում՝ բանակցություններում ինչ-ինչ բաներ ստանալու համար: Սա շատ էր հանդիպում նաեւ ժամանակին Սերժ Սարգսյան-Իլհամ Ալիեւ հանդիպումներից առաջ»,-ասաց նա:
Հարցին, թե ինչու հենց Երասխում է սրում վիճակն Ադրբեջանը, Հայկ Խաչիկյանը պատասխանեց. «Այստեղ բավական դժվար է գնահատելը, որովհետեւ դժվար է ասել,թե նման լոկալ իրավիճակում ինչ հաշվարկներ է ունեցել Ադրբեջանի ռազմական ղեկավարությունը:
Ամբողջ Նախիջեւան-Հայաստան շփման գծի հատվածում հայկական դիրքերը շատ ավելի բարվոք վիճակում են զբաղեցրած բարձունքների առումով, քան այլ հատվածներում: Նույնիսկ այդ պատկերում Երասխի ուղղությամբ հայկական դիրքերն էլ ավելի նպաստավոր են, այդտեղ, այո կան հայկական դիրքեր, որոնք շատ ավելի գերիշխող դիրքերում են, քան ադրբեջանականները և ամբողջությամբ վերահսկողության մեջ են պահում այդ ուղղությամբ տեղակայված ադրբեջանական Սադարակ քաղաքը, Հեյդարաբադ ավանը: Ադրբեջանը չի ցանկանում որեւէ տեղ անբարենպաստ հատված ունենալ եւ կարծում եմ՝ նաեւ այս խնդիրն են փորձում լուծել»:
Անդրադառառնալով նոր պատերազմի հավանականությանը, փորձագետն ասաց. «Նոր պատերազմի վտանգ միշտ կա: Չնայած այն, ինչ հիմա կատարվում է մեր սահմաններին, կրում է լոկալ բնույթ, բայց ինչպե՞ս են խնդիրները վերաճում նոր պատերազմի: Դա մեկ օրում չի լինում, նույնիսկ մեկ ամսում չի լինում: Դա պարբերաբար, երկարաժամկետ աշխատանք է, ամեն ինչ սկսում է այսպիսի իրավիճակներից: Այսինքն, եթե սահմաններին տեղի ունեցողը կրում է լոկալ բնույթ, դա չի նշանակում, որ այն չի կարող վերաճել այլ գործողությունների»:
Ինչ վերաբերում է անկլավները վերադարձնելուն, Հայկ Խաչիկյանն ասաց. «Անկլավների մասին խոսակցություններ եղել էին ընտրություններից առաջ, այս պահին կարծես, առնվազն հայտարարությունների մակարդակով այդ հարցը օրակարգում չեմ նկատել: Այո, Տիգրանաշենի նկատմամբ ադրբեջանական կողմը հավակնություններ ունի, բայց այլ հարց է, թե ինչ եղանակով դա կստանա կամ ինչի կգնա դրա համար»:
Ինչու է թիրախավորվել Երասխը. մասնագետը հարցը քննարկում է աշխարհատնտեսական տեսանկյունից
ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը վերջին օրերին պարբերաբար հաղորդագրություններ է հրապարակում Երասխի հատվածում ադրբեջանական զինուժի հրաձգությունների վերաբերյալ: Ինչո՞ւ է թիրախավորվել հենց Երասխը…
Փորձենք այս հարցը քննարկել աշխարհատնտեսական ու աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից. ինչո՞ւ են հենց Երասխից սկսել, արդյո՞ք որովհետեւ Երասխը Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային առանցքային կետերից մեկն է, եւ թյուրքը փորձում է այդ լոգիստիկայի նպատակահարմարությունը հարցականի տակ դնել, որպեսզի առաջ մղի իր Արեւելք-Արեւմուտք միջանցքի ծրագիրը եւ Սյունիքն էլ ներառի իր համար ձեռնտու տարբերակով։ Այս ամենը պատկերացնելու համար երկու փաստ պետք է համադրել. Իրանը խոսում է տարածաշրջանում նոր տրանսպորտային կառուցվածքի ձեւավորման անհրաժեշտությունից՝ ներառելով Հայաստանը, Հնդկաստանը խոսում է Պարսից ծոց-Սեւ ծով մուլտիմոդալ միջանցքի ձեւավորումից՝ Հայաստանին դարձյալ առանցքային դեր տալով։ Թե ի՞նչ պետք է անի թուրք-ադրբեջանական եղբայրությունը, հասկանալի է՝ Հյուսիս-Հարավ լոգիստիկ ծրագրի ձեռնտու լինելը հարցականի տակ դնի՝ Երասխի հատվածում լարվածություն ստեղծելով։
Տնտեսագետ Կարեն Սարգսյանը համաձայնեց «ՀՀ»-ի տեսակետին։ Ավելին, նրա խոսքերով, թերեւս 90-ական թվականներից հետո առաջին դեպքն է, որ նման ինտենսիվությամբ Հայաստանի սահմանն այս ուղղությամբ թշնամու կրակի տակ է հայտնվում: Իհարկե, սա պատահական չէ եւ իրականացվում է Ադրբեջանի կողմից ՀՀ տարածքների նկատմամբ հավակնությունների ներքո. «Երասխը Հայաստանի հյուսիսը հարավին կապող հանգուցային տեղանք է, եւ եթե ստացվի այնպես, որ հակառակորդը այս ուղղությամբ որոշակի դիրքային առաջխաղացում ունենա, ապա մեր հանրապետության հարավային շրջանները՝ Վայքը եւ Սյունիքը կկտրվեն մայրաքաղաքից ու մյուս շրջաններից: Նման սցենարի դեպքում Սյունիքի այսպես կոչված «միջանցքի» հարցի լուծումը, ինչպես ասում են, տեխնիկայի հարց կլինի: Ավելին, Հյուսիս-հարավ միջազգային ճանապարհը կամ տվյալ դեպքում ներկայիս Երեւան-Մեղրի-Իրանի սահման միջպետական ավտոճանապարհը անցնում է հենց Երասխով, եւ դեպքերի ոչ բարենպաստ զարգացումների պարագայում կխզվի նաեւ կապը մեր հարավային հարեւանի՝ Իրանի հետ: Սա Հայաստանի համար լիակատար տնտեսական եւ աշխարհաքաղաքական շրջափակում է նշանակում: Ադրբեջանը սա շատ լավ գիտակցում է: Փաստացի, Ադրբեջանը փորձում է ամեն հնարավոր միջոցներով հիշեցնել դեռեւս չլուծված սահմանների ճշգրտման խնդիրների մասին եւ ինչու ոչ, նաեւ Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի այսպես կոչված տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին: Ասել է թե՝ եթե ուզում եք ձեր սահմանները հանգիստ թողնենք, հրաժարվեք Արցախի հարցից եւ արագ լուծեք սահմանների ճշգրտման խնդիրները»:
Մեր զրուցակիցը նկատեց, որ ՀՀ ինքնիշխան տարածք՝ Գեղարքունիքի ու Սյունիքի հատվածներ ներխուժումը եւ ազգաբնակչության համար ամենօրյա խնդիրների ստեղծումը նույն տրամաբանության մեջ են. «Ադրբեջանական կողմը աստիճանաբար մեծացնում է ճնշումը Հայաստանի վրա՝ դեպքերի թատերաբեմ ընտրելով աշխարհաքաղաքական կարեւորագույն հանգույցը՝ Երասխը եւ առճակատման ռիսկը մոտեցնելով Երեւանին: Գիտակցելով, որ Հայաստանի հանրության շրջանում վերոհիշյալ խնդիրները, այնուամենայնիվ, զգալի դիմադրության են արժանանում, հակառակորդը նման կերպ փորձում է վերջինիս վրա ազդեցություն գործել»:
Տնտեսագետն, այդուհանդերձ, չի կարծում, որ Ադրբեջանն այս պահին կարող է գնալ նման արկածախնդրության։ «Իրականում, սա լոկ ճնշում է մեզ վրա՝ հնարավորինս արագ կերպով լուծելու սահմանների դելիմիտացիայի եւ դեմարկացիայի խնդիրները՝ վերջինիս համար ձեռնտու տարբերակով։ Հայաստանի սուվերեն տարածք զինված ներխուժելու դեպքում ինքնաբերաբար գործի կդրվեն ՀԱՊԿ-ի կոլեկտիվ անվտանգության պայմանագրից բխող միջոցառումները, եւ սա ադրբեջանական կողմը շատ լավ գիտակցում է: Բացի այդ, ԵԱՀԿ համանախագահների կողմից Շուշի այցելությունից հրաժարվելը հակառակորդի համար սառը ցնցուղ էր, որը նոյեմբերի 9-ից հայտնվել էր հաղթական էյֆորիայի մեջ: Նման պարագայում գնալ արկածախնդիր այսպիսի քայլերի՝ Ադրբեջանի քաղաքական վերնախավի համար ճակատագրական կլինի եւ միջազգային հանրույթի կողմից լուրջ հակազդման կարժանանա: Բացի այդ, հաշվի առնելով նաեւ ռուսական զորախմբի առկայությունը այդ տարածքում. վերջինս գործուն զսպաշապիկ է ադրբեջանական կողմի համար»,- եզրափակեց բանախոսը:
Արմենուհի Մելքոնյան
Հայաստանի Հանրապետություն
«Արևմուտք-Ռուսաստան շահերի բախումներ են. Երասխի հատվածում լարվածությունը սցենարի կետերից մեկն է՝ առանձին կամ համատեղ». Գրիգոր Գրիգորյան
Հուլիսի 19-ի երեկոյան ադրբեջանական զինված ուժերը, ժամը 18:40-ից սկսած, մի քանի ժամ շարունակ, տարբեր տրամաչափի հրաձգային զինատեսակներից գնդակոծել են հայ-ադրբեջանական սահմանի Երասխի հատվածում տեղակայված հայկական դիրքերը: Պարբերաբար կիրառվել են նաև ականանետեր:
Ըստ ՊՆ հաղորդագրության, իրավիճակը շարունակել է լարված մնալ մինչև հուլիսի 20-ի ժամը 02։00-ն:
ՀՀ զինված ուժերը հայտարարել է, որ շփման գծի որևէ փոփոխություն թույլ չի տալու:
«Ղարաբաղյան պատերազմի վետերանների միություն» կազմակերպության նախագահ, պահեստազորի գնդապետ, ազատամարտիկ Գրիգոր Գրիգորյանի դիտարկմամբ, հայ-ադրբեջանական սահմանի Երասխի հատվածում, առհասարակ, նախիջևանյան թևում իրավիճակը դեռ կառավարելի է, բայց հետագայում չի բացառվում, որ ինչ-որ պահի այս հատվածում առավել լայնամասշտաբ մարտական գործողություններ լինեն:
«Ես դեռ մի քանի տարի առաջ եմ ասել, որ լայնածավալ գործողություններ կարող են սկսվել այստեղից»,- 168.am-ի հետ զրույցում հիշեցրեց պահեստազորի գնդապետը:
Նշենք, որ 2019-ին 168.am-ի հետ զրույցում Գ. Գրիգորյանը կարծիք էր հայտնել, որ «ադրբեջանական կողմից գործողություններ կարող են լինել, և մարտական գործողությունների բուն ուղղությունը նախիջևանյան թևի հետ է կապված լինելու»:
«Եվ սա ես երկու բանով եմ պայմանավորում. առաջին՝ ՌԴ-ի կողմից սադրանք, որ Նախիջևանին քաշեն պատերազմի մեջ, հետագայում էլ ազատագրեն, որպեսզի Հյուսիս-Հարավ ճանապարհն այդտեղով անցնի, և երկաթուղին աշխատի, երկրորդ՝ եթե ՌԴ-ի պլանների մեջ չի մտնում սա, ուրեմն՝ ՀՀ-ի կործանման խնդիր է դրված, և չի բացառվում, որ Թուրքիան փորձի զորք մտցնել Հայաստան: Եվ իզուր չէ, որ Ռուսաստանն այսօր փորձում է վերազինել Գյումրիի ռազմաբազան, իսկ հիմար մարդիկ կան, որոնք ասում են՝ մեզ դա պետք չէ: Եթե ռուսական զորքը հանեն Հայաստանից, 2 ժամում թուրքական բանակը Երևանի կենտրոն կհասնի»,- ասել էր նա:
Ի՞նչ նպատակ է հետապնդում ադրբեջանական կողմից վերջին օրերի լարվածությունը Երասխի հատվածում կամ նախիջևանյան թևում, արդյո՞ք այս ձևով փորձ է արվում ճնշում գործադրել ՀՀ-ի վրա՝ ստանալու Տիգրանաշենը:
«Ղարաբաղյան պատերազմի վետերանների միություն» կազմակերպության նախագահը հարցն ավելի լայն՝ աշխարհաքաղաքական շահերի կոնտեքստում դիտարկեց:
«Արևմուտք-Ռուսաստան շահերի բախումներ են, Թուրքիան ինքն Արևմուտքի ձեռքի գործիքն է: Իմ կարծիքով, այս լարվածությունը սցենարի կետերից մեկն է»,- շեշտեց նա՝ միաժամանակ չբացառելով, որ սա կարող է և՛ առանձին Արևմուտքի սցենարի բաղադրիչ լինել, և՛ ՌԴ-Արևմուտք համատեղ սցենարի:
«Հնարավոր է, որ ցանկանան Թուրքիային «ժերտվա» տալ, հետո ամեն մեկն իր հասանելիքը վերցնի, որին կարող են հասնել պատերազմի միջոցով: Այսօր Թուրքիան վերահսկողությունից դուրս է եկել ինչ-որ առումով, փորձում է՝ ինչ ուզում է, անել՝ մտածելով, որ փողով կարելի է ամեն ինչ առնել՝ Եվրոպառլամենտից մինչև Եվրոդատարան»,- ասաց ազատամարտիկը:
Վերադառնալով սահմանին իրավիճակը կառավարելի պահելու՝ հայկական զինված ուժերի կարողություններին, Գրիգորյանը նշեց, որ այս փուլում և նույնիսկ՝ 2-րդ փուլում կարող ենք նախիջևանյան թևում իրավիճակը վերահսկել, բայց եթե գործողությունների մասշտաբը մեծանա, ավելին՝ այն ղեկավարվի «փառապանծ» գերագույն հրամանատարության կողմից, ապա ունենալու ենք, ինչ արդեն ունեցել ենք:
Այս համատեքստում ազատամարտիկն ուշադրություն հրավիրեց այն փաստի վրա, որ այս դեպքում գործ ունենք Նախիջևանի առանձին համազորային բանակի հետ, որի դեպքում թուրքական ազդեցությունն էլ ավելի մեծ է:
«Հաշվեք, որ Թուրքիան պաշտոնապես գտնվում է Նախիջևանում: Նրա զորքերն այնտեղ առկա են, և թուրքական զինուժի ներկայությունն Ադրբեջանում այնքան մեծ չէ, որքան Նախիջևանում: Եվ եթե պատերազմ սկսվի, կարող ենք ասել, որ պատերազմելու ենք առաջին հերթին Թուրքիայի դեմ, ոչ թե Ադրբեջանի»,- ընդգծեց Գրիգորյանը:
Թե որքանո՞վ է աշխարհագրական դիրքը բարենպաստ պատերազմական գործողությունների համար Նախիջևանի հատվածում՝ հարցին, Գրիգոր Գրիգորյանն այսպես արձագանքեց.
«Այստեղով անցնում է և՛ «Մեծ Թուրանը», և՛ Մետաքսի ճանապարհը, և որը հաղթեց, այն ճանապարհն էլ կբացվի: Նորից գալիս ենք Արևմուտք-ՌԴ շահերի բախման, «Մեծ Թուրանը» Արևմուտքն է, Թուրքիան, ԱՄՆ-ը, «Մետաքսի ճանապարհը»՝ ՌԴ, Իրան, Չինաստան, Հնդկաստան»:
Ըստ պահեստազորի գնդապետի՝ այսօր ոչ միայն նավթային, գազային ռեսուրսների տիրապետման պայքար է գնում, այլ ջրային ռեսուրսների, ինչի խնդիրն ամբողջ աշխարհում գնալով սրվելու է:
Ի դեպ, ինչպես գաղտնազերծել էր ԱԽ նախկին քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը, ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ նախկին պետ Օնիկ Գասպարյանը զգուշացրել էր, որ Թուրքիան, հնարավոր է՝ արևմտյան ուղղությամբ հարձակվի: