Ագուլիսի բարբառը պատկանում է հայերեն բարբառների “ում” ճյուղին: Այս բարբառով խոսվել է Գողթն գավառի Ագուլիս քաղաքում, Ցղնա, Տանակերտ, Քաղաքիկ, Հանդամեջ, Դիսար գյուղերում և ավաններում: Փոխաբերական իմաստով կոչվել է նաև զոկերի լեզու, զոկերեն կամ զոկական բարբառ. այս անվանումը օգտագործվել է միայն խոսակցական լեզվում: 1910-20-ական թվականներին այս բարբառով խոսող բնակչությունը բռնի տեղահան արվեց հայրենի բնակավայրերից և ցրվեց Անդրկովկասի (Երևան, Թիֆլիս, Զաքաթալա, Շուշի, Նուխի, Կախ, Բաքու) և այլ վայրեր (Մոսկվա, Աստրախան, Կ. Պոլիս, Թավրիզ, Մազանդարան): Այս բարբառով խոսող մի քանի տասնյակ վերջին ընտանիքները Ցղնայից և Տանակերտից բռնագաղթեցին 1989թ. իրադարձությունների ժամանակ:
Ագուլիսի բարբառի փրկման, այդ բարբառով ժողովրդի մեջ դեռևս հարատևող լեզուն գրի առնելու և այդ գրավոր խոսքը սերունդներն հասցնելու համար 1910-30-ական թվականներին մի խումբ գողթնեցի ստեղծագործողներ (Ռ. Զարգարյան, Հ. Թումանյան, Ս. Սողոմոնյան և այլք) իրենց ստեղծագործությունները գրել և հրատարակել են այդ բարբառով: Այդ նպատակն էր հետապնդում նաև 1919 թվականին Թիֆլիսում գողթնեցիների միջոցով հրատարակված “Զօկի ճրօյգը” թերթը, որից, ցավոք, հայտնի են միայն երկու համարներ: Ագուլիսի բարբառի ուսումնասիրությանն են նվիրված Ս. Սարգսյանցի “Ագուլեցոց բարբառը” (Մոսկվա 1887 թ.) և Հր. Աճառյանի “Քննություն Ագուլիսի բարբառի” (Երևան, 1936 թ.) աշխատություննեը: Ագուլիսի բարբառն ունի երկու՝ Ագուլիսի (Տանակերտի, Քաղաքիկի, Դիսարի և Հանդամեջի խոսվածքները) և Ցղնայի ճյուղերը: Հր. Աճառյանը այս բարբառի տակ դնելով Փառակայի, Ռամիսի, Բիստի, Խուրստի, Մեսրոպավանի, Ալահիի (Աղահեցիկի) խոսվածքնեը, դրանք իրավացիորեն համարել է Ղարաբաղի բարբառին պատկանող խոսվածքներ: 1899-1901 թթ. Ագուլիսի բարբառում նախահայերենի հետքերի ուսումնասիրությանը անդրադարձած Գր. Վանցյանի (“Հանդես ամսօրեա” 1899, թիվ 5 1901, թիվ 5-6) առաջ քաշած և միանգամայն ուշադրության արժանի ենթադրությամբ այս բարբառը, որը դարերի ընթացքում կրել է լեզվական առաջադեմ ձևափոխված ձևափոփոխություն, իր մեջ պահպանել է նաև նախահայերենին բնորոշ տարրեր: Այս ապտճառով է այս բարբառում պահպանված լեզվական որոշ տարրեր՝ առանձին բառերի առկայությունն ու արտասանությունը, շեշտադրությունը վկայում են, որ այն ունի գրաբարից էլ ավելի հին տարրեր ու ծագում: